Asya Pasifik’te iki Batılı güç karşı karşıya gelebilir: ‘AB, ABD’nin çizdiği rotayı istemiyor’

Dünya bir yandan Ukrayna krizine odaklanırken, öteki yandan da Asya-Pasifik’i gündemine almaya devam ediyor. 5 Ağustos’ta dünyanın en büyük yedinci iktisadı olarak dikkat çeken Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN), diyalog ortakları olan ülkelerin dışişleri bakanlarının bulunduğu bir zirve düzenledi.

Malezya, Endonezya, Myanmar, Brunei, Kamboçya, Laos, Filipinler, Singapur, Tayland ve Vietnam‘dan oluşan ASEAN’ın düzenlediği tepeye, Rusya, ABD ve Çin’in yanısıra Avrupa Birliği (AB) Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell de katıldı. Düzenlenen toplantılar sonrasında Borrell, Çin-ABD-Tayvan çizgisindeki gerilim üzerinden, AB ile Asya-Pasifik münasebetleri ismine ‘Birlikte Hareket Etme Zamanı’ başlıklı bir makale kaleme aldı.

Bölgede daha evvel, ABD Lideri Joe Biden, Hint-Pasifik’te ‘Çin’e karşı’ askeri ve diplomatik olarak ‘karşı koymak’ için Avustralya, Japonya ve Hindistan’dan oluşan QUAD Güvenlik Paktı doruğu düzenlemiş, 13 ülke ile de Hint-Pasifik Ekonomik Çerçevesi‘ni başlatmıştı. Ardından ABD diplomasi hiyerarşisinin üçüncü sırasında yer alan Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin, Pekin‘den gelen ihtarlara karşın Tayvan‘a resmi ziyaret gerçekleştirmesi, Çin ve ABD ortasındaki krizi derinleştirmişti.

Asya-Pasifik’te yaşanan tüm bu gerginlikleri hatırlatarak, global büyümenin üçte ikisini oluşturan bölgede ‘AB varlığı olması gerektiğine’ dikkat çeken Borrell, “Jeopolitik bir aktör olmak istiyorsak, Asya-Pasifik bölgesinde sadece bir kalkınma işbirliği, ticaret veya yatırım ortağı olarak değil, aynı zamanda bir ‘siyasi ve güvenlik’ aktörü olarak da algılanmamız gerekiyor” dedi.

Benzer bir tablo daha evvel, ABD, Birleşik Krallık ve Avustralya‘nın güneydoğu Asya‘da Çin’i baskılamak amacıyla yaptığı AUKUS anlaşması ile yaşanmıştı. Bu kapsamda ABD ile İngiltere‘nin, Avustralya ile nükleer güçlü denizaltı teknolojisini paylaşacağı duyurulmuştu. Avustralya’nın Fransa ile olan sözleşmesini feshetmesi, Fransa’nın Washington Büyükelçisi Philippe Etienne’yi geri çağırması ve Avrupa Komisyonu’nun ‘kabul edilemez’ bulduğu AUKUS sonrası ‘savunma işbirliği ve stratejik özerklik’ konusuna yük vereceğini duyurması üzere restleşmeler yaşanmıştı.

Asya-Pasifik bölgesinin AB ile ‘siyasi ve güvenlik’ manasında yakınlaşması gerektiğini ABD-Çin gerginliği çerçevesinde açıklayan Borrell’in makalesi de AUKUS krizinden yaklaşık 1 yıl sonra yayınlandı. Pekala, Avrupa halklarının ‘ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel alanlarda refahını bölgesel olarak kalkındırmayı’ merkezine koyan ‘Avrupa’ Birliği, Hint-Pasifik bölgesinde nasıl bir ‘varlık’ göstermek istiyor? Borrell, Avrupa Birliği’nin bölgede ABD’ye rakip olacağını mı ilan etti?

AB’nin Asya-Pasifik bölgesi ile ‘siyasi ve güvenlik’ manasında yakınlaşması gerektiğini vurgulayan Borrell’in makalesini, Dumlupınar Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Barış Adıbelli, Sputnik’e kıymetlendirdi.

‘Borrell’in yazısı bir başlangıç duyurusu, bir yol haritasıdır’

Borrell’in ASEAN toplantısında beklenenden epeyce farklı davrandığına dikkat çeken Adıbelli, “Toplantıda bir halde Rusya ile Ukrayna problemine odaklanıp en azından Rusya’nın durdurulması konusunda Asya ülkelerinden yardım isteyebilirdi. Fakat Borrell ne yaptı? Hiç buraya girmeden, temel olarak ‘Asya-Pasifik’te AB nasıl yer alır?’ konusunun peşindeydi. Borrell’in yazısı bir yol haritasıdır. Bu yazı bir başlangıç duyurusudur. Biz anlıyoruz ki AB, Asya’ya gerçek yelkenlerini açacak, Asya’ya yönelik atılımlarına girecek. Bu ABD’yi mutlu edecek bir durum değil, onu söylemek gerek. Ayrıyeten AB geçenlerde sessiz sedasız Tacikistan’a gitti. Yani AB, yalnızca güneyde ya da Pasifik’te değil, Orta Asya’da da çalışıyor. Burada merak edilen alışılmış ki, AB’nin Avrasya coğrafyasında neyi amaçladığı. Bir tarafta bir kriz devam ederken ve tüm dikkatlerin orada olması gerekirken, Avrupa Birliği değişik yollara dönmüş durumda. Önümüzdeki günlerde daha detaylı bir yol haritası çıkaracaklar üzere duruyor” biçiminde konuştu.

‘AB’nin bir Asya-Pasifik, bir de Hint-Pasifik stratejisi var, gerçek tanımlamayı nasıl yapacaklar, bu da başka bir konu’

Josep Borrell’in Asya-Pasifik ile ilgili makale yazmasını kıymetlendiren Adıbelli, “AB’nin Asya-Pasifik bölgesine yönelik birinci açılımı ya da ilgisi değil. Öbür yandan burada bir tanımlama sorunu var. AB’nin bir Asya-Pasifik stratejisi, bir de Hint Pasifik stratejisi var. Burada yanlışsız tanımlamayı nasıl yapacaklar, o da farklı bir nokta zira iki tane Asya’dan bahsediyorlar. Bence önümüzdeki periyotta en büyük sorunu temel bu çıkaracak. Farklı Asyalar, farklı yaklaşımlar olacak. AB bunu aşabilecek mi, bilmiyorum. Borrell makalesinde diyor ki, ‘21. yüzyıl, tarihin büyük ölçüde Asya’da yazılacağı bir yüzyıl olacak’ diyor. Bu çok yeni bir şey değil. Bunu birinci söyleyenlerden biri 2012’de ABD Dışişleri Bakanı olan Hillary Clinton idi. ‘21. yüzyılın jeopolitiğinin geleceği ne Irak’ta ne Afganistan’da aslında Asya-Pasifik’te yazılacak’ demişti ve bu yüzyılı ‘Asya-Pasifik’te Amerikan yüzyılı’ diye tanımlamıştı. Tam da Obama’nın Avustralya parlamentosunda artık Asya-Pasifik’in ABD için merkez eksen olduğunu açıklamasının akabinde gelmişti bu konuşma da” dedi.

‘AB, ABD’nin çizmiş olduğu ve bağımsızlığını ihlal eden Asya-Pasifik rotasında ilerlemek istemiyor’

Adıbelli, AB’nin ‘yükselen Asya gerçeği’ ile başından beri ilgilendiğini belirterek şunları aktardı:

‘Fransa, ABD ve İngiltere ikilisine karşı tek başına meydan okuyamaz ama arkasına AB’yi alırsa bunu yapabilir’

Ortada bir çelişki olduğuna değinen Adıbelli, “Fransa, Hollanda ve Almanya’nın ferdî Asya-Pasifik siyasetleri var. Bir vakitler AB üyesi olup da sonradan ayrılmış olan İngiltere’de apayrı bir Asya-Pasifik siyaseti var. Ben burada Fransa’yı AB içinde öncü olarak görüyorum. Zira Fransa’nın Asya-Pasifik’te toprakları, sömürgeleri var. Hala muhakkak yerlerde Fransız kolonileri var. Dolayısı ile Fransa bu bölgede etkin. Öteki ülkelerle de ağır bağlantıları var. AB’nin önündeki bir çelişki ve açmaz da bu. Hem birlik olarak hareket ediyor hem de kişisel olarak kendi içerisinde hareket ediyor. Örneğin Fransa, kendi başına Asya-Pasifik’te farklı bir siyaset takip etmeye çalışıyor. Mevcut ABD siyasetleri ile Fransa siyasetlerinin çatıştığını biz 2021 Eylül ayında AUKUS Paktı’nın kurulmasında gördük. Fransa ve ABD’nin nasıl karşı karşıya geldiğini Avustralya ile denizaltı muahedeleri yapıldığında da gördük. Fransa, bu noktada ABD ve İngiltere ikilisine karşı tek başına meydan okuyamaz lakin ardına AB’yi alırsa, bu meydan okumayı yapabilir. Bu nedenle Josep Borrell’in kaleme aldığı makalede, AB’nin bu çıkışında Fransa’nın da kesinlikle bir katkısı var. Az evvel çelişki dediğim şey, yani birliğin ülkelerin ferdî ilgileri, birebir vakitte bir avantaj sağlayabilir” dedi.

‘AB, Asya-Pasifik’te ‘güvenlik ve siyasetten’ bahsetmeden evvel, Avrupa’da çöken güvenlik mimarisini tekrar inşa etmeli’

Adıbelli, AB’nin ABD’ye Asya-Pasifik üzerinden meydan okuyup okumayacağı konusunu kıymetlendirerek şu kelamları söyledi:

‘Avrupa Birliği, ABD gözlüğü üzerinden Asya-Pasifik’e bakmak istemiyor’

Ukrayna krizi ile ABD’nin gayesinin, Rusya’nın Avrupa ile bir münasebet geliştirmesini, Rusya ile Çin’in birlikteliğini, en son olarak da AB’nin Asya’ya gitmesini engellemek olduğunu belirten Adıbelli, krizden çabucak evvel Çin ve Avrupa ortasında çok büyük muahedeler yapıldığına dikkat çekti. AB’nin Çin ile olan ticari ilgilerinin bozulduğunu lisana getiren Adıbelli, Borrell’in makalede ‘Bizim bir ticaretimiz var, küreselleşen bir dünyadayız. Bizim üretim yatırım gibi konularda çok yakın bağımız var. Dolayısı ile bizim bir şekilde Çin ve Asya ile ilişkilerimizi muhafaza etmemiz ve ABD gözlüğü üzerinden Asya-Pasifik’e bakmamamız lazım.’ demek istediğinin altını çizdi.

‘Borrell, ABD’nin Çin ile AB’nin bağlantılarını bozmaya çalıştığını gördü’

Borrell’in makalesindeki ‘siyasi’ ve ‘güvenlik’ boyutunun manasına değinerek şunları aktardı:

‘QUAD çöküyor ve Borrell bunun farkında, yükselen Asya beraberinde fırsatlar getirdi’

ABD’nin kendi içinde halihazırda büyük bir ‘politik kaos’ yaşadığını söyleyen Adıbelli, “Kasım’da seçimleri var. Tayvan sıkıntısını de gördük, hiçbir şey yapamıyorlar. Pelosi gitti ancak akabinde çıkan Çin öfkesine karşı ABD hiçbir şey yapamadı. Artık Japonya da ABD’yi terk etti, ölçülü bir rota çizeceğini Başbakan Kişida söyledi. Yani ABD burada da fiyasko ile karşılaşmış durumda. Evvelki fiyaskosu da Hindistan idi. QUAD çöküyor ve Borrell bunun farkında. Borrell diyor ki, ‘QUAD ve ABD projesi çöküyor, AB olarak biz gidelim, taraflar bize güveniyor.’ Lakin sonuç olarak AB, Türkiye için de Rusya için de Çin içinde orada bir rakip. Borrell’in makalesinde olduğu üzere ‘siyaset ve güvenlik’ dediğinizde iş ticareti aşıyor. Siyaseten AB niçin Asya-Pasifik’te yer alsın, orası onların yeri değil. Lakin yükselen Asya, beraberinde fırsatlar getirdi, o fırsatlar bütün global güçleri oraya çekiyor lakin beraberinde riskler de getirdi. Biz bu riskleri vakit içinde görmeye başlayacağız, hepsi bir anda çıkmıyor. Yükselen Asya gerçeğini denetim etmek kıymetli bir yetenek olacak” tabirlerini kullandı.

‘AB, Asya-Pasifik’e, ABD yerine kendini öneriyor’

Borrell’in ASEAN’a çok değer verdiğini lisana getiren Adıbelli, “ASEAN 1967’de kurulmuş kıymetli bir yapı lakin daha çok ABD’ye yakın ülkelerin çoğunlukta olduğu bir topluluk. Borrell makalesinde şunu görüyoruz; güya AB ile ASEAN ortasında bir yapı ve modelle bu siyasi ve güvenlik bağlarını sağlayacaklar. Borrell de güvenliğin en son olacağını söylüyor, bilhassa bunu ‘ordu, silahlı kuvvetler’ üzere düşünmeyelim. Bu ‘güvenliği’ daha geniş algılarsak, burada AB, ABD’ye bir alternatif olarak kendilerini sunmanın gerektiğini düşünüyor. Siyasetten kasıt da buradaki ülkelere takviye verilmesi, meselelerinin gündeme getirilmesi üzere şeyleri içeriyor. AB diyor ki, ‘Birlik olarak uzun yıllar boyunca bu tür ilişkileri deneyimledim, siz bir de beni deneyin, bir de ben bu işlere bakayım.’. Ancak AB orada bir örgüt olarak mı yer alacak yoksa ABD üzere ‘Avrupa Birleşik Devletleri’ olarak mı yer alacak, AB orada bir faaliyette bulunurken tıpkı vakitte Fransa da faaliyette bulunacak, bunu nasıl aşacaklar? Tüm bunlar bir çelişki oluşturmayacak mı? Bunlar kıymetli ve önümüzdeki günlerde göreceğiz.” dedi.